باميان شهري در ناحيه مركزي افغانستان و مركز ولايت باميان است . اين شهر در مركز قسمت هاي هزاره نشين افغانستان واقع است و به قلب هزارستان معروف است . بت هاي بودا واقع در اين ولايت بنوعي سمبل قوميت هزاره شناخته مي شود .
اين شهر با ارتفاع 2800 متر (9200 فوت) از سطح دريا ، بزرگترين شهر در منطقه هزارستان مي باشد اين شهر در 240 كيلومتري پايتخت (كابل) قرار دارد . مناطق مركزي افغانستان كه عموما هزارستان ياد مي شود از مناطق محروم افغانستان است و اغلب مورد بي مهري دولت مركزي از زمان استقلال اين كشور تا به امروز بوده است .
باميان در گذشته مركز راهبان و روحانيان بودايي بوده ، بسياري از آموزه هاي بوداييان روي ديواره هاي كوههاي اين شهر حك شده است .
اين شهر در مسير جاده ابريشم واقع شده است . باميان تقاطعي بين شرق و غرب اين جاده بود كه راه اتصال تجار چيني را از شرق به شرق ميانه فراهم مي آورد . باميان بخشي از امپراطوري كوشانيان بودايي در قرون اوليه ميلادي بود . پس از سقوط امپراطوري كوشاني ، باميان بخشي از قلمرو حكومت خاني كوشانشاه شد كه زير سلطه ساسانيان بود . هون ها (hunas) يا هفتاليها اين شهر را در قرن پنجم ميلادي فتح و آن را پايتخت خود قرار دادند . ار آنجايي كه اين شهر در گذشته محل زندگي بوداييان بشمار مي رفت و غارهاي راهبان بودايي در آن قرار داشت و بدليل اينكه اين شهر توسط چنگيز خان تخريب و نابود شد به شهر غلغله شهرت يافت .
باميان تا سال 870 ميلادي پايتخت پادشاهي كوچك كوشاني – هفتاليها ماند ، يعني تا زماني كه توسط صفاريان فتح شد . پس از آن توسط غزنويان در قرن 11 ميلادي فتح شد .
شهر باميان مركز فرهنگي قوم هزاره مي باشد . بسياري از مردم در مركز شهر زندگي مي كنند . اين دره بين دو رشته كوه موازي هندوكوش و كوه بابا قرار گرفته است . جمعيت اين شهر 61863 نفر تخمين زده مي شود كه احتمال نادرست بودن آن ميرود .
پوشش نود في صدي كوهستان ، سرما و زمستان طولاني به مدت شش ماه و درجه حرارت منفي 3-20 درجه سانتيگراد را براي اين منطقه به ارمغان مي آورد . عمدتا مردم دايزنگي در اين ناحيه زندگي مي كنند .
محصولات عمده اين مناطق عبارتند از گندم ، جو ، موشونگ و باقولي و ... فصل رويش و رشد اين محصول بهار است . هنگامي كه محصولات كشاورزي با آب و هواي خشن غيرمترقبه آسيب مي بيند مردم مجبورند گله ها و دام هاي خود را به مناطقي همچون ولايات غزني و ميدان مي برند و مبادله مي كنند .
امكانات حمل و نقل در حال افزايش است ، اما هنوز اين امكانات در حد بسيار پايين و محدود وجود دارد . اين شهر زير ساخت برق و منابع و سيستم آب لوله كشي ندارد و متاسفانه دولت هيچگونه كوششي در تامين امكانات براي مناطق مركزي بخصوص باميان بعمل نمي آورد .
بامیان یکی از توریست پذیرترین شهرهای افغانستان است. ویرانه های تپه شهر ضحاك در حدود ده مایلی جنوب دره قرار دارد که محل ارگی است که از شهر محافظت می کرده. ویرانه های این قلعه (شهر ضحاک) در آن مکان قابل بازدید است. بت هاي موجود در اين شهر نيز از آثار مهم باستاني مي باشد كه يكي از آنها توسط گروه متوحش طالبان در مارچ 2001 از بين رفت و مقدار كمي از آن باقي ماند كه هرچند توسط يك گروه بازسازي تعمير شده است.
بند امير كه يكي از پاركهاي طبيعي منطقه محسوب مي شود نيز در باميان قرار دارد كه بعنوان پارك طبيعي ملي ثبت شده است .
مناظر زیبا، دلپذیر و دلچسب این ساحه دولت مرکزی را واداشت تا بند امیر را بعنوان اولین پارک ملی در افغانستان اعلام کند، این بند یکی از عجایب طبیعی افغانستان به حساب می آید.
بند امیر دارای 6 جهیل عمیق آبی رنگ، لاجوردی و کریستالی است که آب آن از چشمه سارهای کوه های اطرافش جمع می شود.
6جهيل مشهور كه آنها بعنوان بندهاي كوچكتر مربوط به بند امير مي باشد . اين بندها كه در امتداد هم قرار دارند به نامهاي بند غلامان ، بند قنبر ، بند هيبت كه كاملا توسط ديوارهاي سنگي شيبدار احاطه گرديده است ، بند پنير در قسمت شرقي بند ، بند پودينه يا بند اسپي در قسمت شمال بند پنير و بزرگترين جهيل اين ساحه بند ذوالفقار است كه 490 هكتار زمين را احاطه كرده است .
ولسوالي هاي ولايت باميان : باميان ، كهمرد ، پنجاب ، سيغان ، شيبر ، ورس و يكاولنگ مي باشد و كرسي والي اين ولايت نيز اكنون در اختيار خانم حبيبه سرابي است .
